Związki frazeologiczne na maturze. Poznaj 10 najważniejszych wyrażeń

1. Pięta Achillesa (lub pięta achillesowa)

Achilles to mitologiczny heros – wielki wojownik wojny trojańskiej, osławiony w dziełach Homera syn króla Peleusa i nereidy Tetydy. Według legendy matka miała wykąpać go w Styksie w próbie zapewnienia synowi nieśmiertelności. Udało jej się to tylko do pewnego stopnia. Ciało Achillesa było odporne na zranienie z wyjątkiem pięty, za którą matka trzymała chłopca, zanurzając go w głównej rzece Hadesu. Pech chciał, że półbóg zginął, raniony właśnie w tę część ciała. Od tej pory pięta Achillesa to synonim czyjejś słabej strony.

2. Dantejskie sceny

Przykład frazeologizmu zaczerpniętego z literatury, a konkretnie z Boskiej Komedii Dantego Alighieri. Poeta z przerażającą dokładnością opisał sceny, które miał zobaczyć, “zwiedzając” piekło w towarzystwie Wergiliusza. Do dzisiaj wydarzenia makabryczne, mrożące krew w żyłach, kojarzące się z okrucieństwem i chaosem określa się mianem dantejskich scen.

3. Sodoma i Gomora

Związek wyrazowy pochodzący z Biblii. W dzisiejszym języku utrwalił się jako odpowiednik chaosu, bałaganu, zepsucia i rozpusty. Został zaczerpnięty z Księgi Rodzaju, według której Sodoma i Gomora zostały zniszczone przez Boga “deszczem siarki i ognia”. Powód? Niegodziwość mieszkańców. Według Starego Testamentu Abraham próbował powstrzymać boski gniew. Uzyskał nawet obietnicę oszczędzenia miast pod warunkiem, że aniołowie zastaną tam chociaż dziesięciu sprawiedliwych. Niestety, znalazł się tylko jeden, a był to Lot (bratanek Abrahama, jedyny ocalały). Efekt był taki, że Sodoma i Gomora doszczętnie spłonęły.

4. Pyrrusowe zwycięstwo

Związki frazeologiczne mogą mieć też genezę historyczną. Świetny przykład stanowi panowanie króla Pyrrusa, władcy Epiru z III wieku p.n.e. Hannibal uważał go za jednego z trzech najwybitniejszych wodzów wszech czasów, obok Aleksandra Macedońskiego i Scypiona Afrykańskiego. To powinno raczej dobrze o nim świadczyć. Jednak historycy nie mają o nim jednoznacznie pochlebnego zdania. Owszem, Pyrrus dwukrotnie rozgromił siły Rzymian, ale podczas całej kampanii wojennej (zakończonej z resztą taktycznym odwrotem) stracić mógł nawet dwie trzecie swojej armii! Wśród poległych miały się znaleźć elitarne jednostki i najlepsi oficerowie. Dlatego sukces Pyrrusa jest wątpliwy. Za pyrrusowe zwycięstwo uważa się od tej pory triumf okupiony wielkimi stratami.

5. Hiobowe wieści

Związek frazeologiczny zaczerpnięty z Biblii, odnoszący się do historii Hioba – bohatera Starego Testamentu. Mężczyzna doświadczył wielu nieszczęść, ale mimo licznych tragedii nie stracił wiary i ufał Bogu do końca. Hiobowe wieści to zatem tragiczne wiadomości zwiastujące cierpienie, smutek i niedolę.

6. Węzeł gordyjski

Zdarzyło Ci się mieć do czynienia ze skomplikowanym, trudnym do rozwiązania problemem? To właśnie oznacza współcześnie wyrażenie “węzeł gordyjski”. Mamy nadzieję, że taka sytuacja nie spotka Cię na maturze. Ale jeśli tak się stanie, to chociaż będziesz wiedział, jak ją ładnie nazwać. Frazeologizm pochodzi z mitologii greckiej, według której król Gordias złożył w ofierze Zeusowi to dziwne wotum – uprząż z królewskiego wozu zaplecioną w staranny węzeł. Legenda głosiła, że ten, komu uda się go rozsupłać, powinien zostać władcą. Aleksander Wielki próbował swoich sił, ale mu się to nie udało, więc wyciągnął miecz i po prostu rozciął supeł. Stąd wzięło się drugie powiedzenie, które oznacza rozwiązanie jakiegoś problemu w sposób niespodziewany i radykalny – przeciąć węzeł gordyjski.

7. Walka z wiatrakami

Don Kichota chyba nikomu nie trzeba przedstawiać. Postać wykreowana przez Miguela de Cervantesa to szlachcic i miłośnik literatury, który postanawia zostać błędnym rycerzem. Cel jest dosyć szlachetny – mężczyzna chce, tak jak bohaterowie uwielbianych przez siebie rycerskich romansów, odnaleźć miłość i stawać w obronie słabszych. Tyle tylko, że nie do końca wychodzi mu to na dobre. Bo gdy w czasie swoich podróży zauważa grupę wiatraków, stwierdza, że to potwory, z którymi musi stoczyć walkę. W efekcie zostaje ranny nie tylko on, ale również jego wierny wierzchowiec. Od tej pory walka z wiatrakami to przedsięwzięcie bez szans na powodzenie albo próba pokonania urojonych przeszkód.

8. Stajnia Augiasza

Tego wyrażenia często używają mamy wkraczające do pokojów niedbałych nastolatków. Utarło się, że stajnią Augiasza nazywamy bowiem miejsce pełne chaosu, zaniedbane, brudne. Takie, którego uprzątnięcie będzie wymagało sporo wysiłku. Frazeologizm jest używany też w przenośni i oznacza wtedy skomplikowaną, trudną do rozwiązania sprawę. Komu zawdzięczamy to wyrażenie? Pewnie kojarzysz Heraklesa – greckiego herosa, który doprowadzony do szaleństwa przez Herę zamordował własne dzieci. Później czuł się z tym okropnie, więc udał się do delfickiej świątyni, gdzie wyrocznia w ramach “pokuty” nakazała mu wykonanie 12 prac. Jedną z nich było oczyszczenie stajni mieszczącej ogromne stado bydła. Wszyscy mocno się zdziwili, gdy Herakles zdołał wykonać zadanie w wyznaczonym czasie.

9. Zakazany owoc

To popularne wyrażenie używane przez większość z nas. Stanowi kolejny przykład zaczerpniętego z Biblii frazeologizmu. Księga Rodzaju opisuje dobrze znane nam wszystkim losy pierwszych ludzi: Adama i Ewy. Zamieszkując rajski ogród, mogli oni cieszyć się wszystkimi jego plonami, z wyjątkiem owoców z drzewa poznania dobra i zła. Ale jak to bywa z rzeczami, których nie możemy mieć, często jesteśmy ich jeszcze ciekawsi. Dlatego Ewa zerwała jabłko i podała je Adamowi. Resztę historii na pewno znasz: małżeństwo było zmuszone opuścić Eden i zamieszkać na ziemi. A my do tej pory używamy określenia “zakazany owoc” na coś atrakcyjnego właśnie przez to, że jest zabronione lub niewłaściwe.

10. Jabłko niezgody

Pozostajemy w temacie owoców, bo “smakowite” frazeologizmy znajdziemy także w mitologii. Znacie już rodziców Achillesa – króla Peleusa i nereidy Tetydy. Zanim szczęśliwa para doczekała się potomstwa, odbyło się wielkie wesele. Na przyjęciu pojawili się wszyscy bogowie olimpijscy, ale zaproszenia nie dostała wykluczona z grona biesiadników Eris. Decyzja Zeusa okazała się, delikatnie mówiąc, niefortunna, bo mówimy o bogini niezgody i chaosu. Ta postanowiła rzucić między Herę, Afrodytę i Atenę złote jabłko opatrzone napisem “dla najpiękniejszej”. Oczywiście każda z trzech bogiń rościła sobie prawo do posiadania owocu. Spór rozstrzygnął Parys, któremu Afrodyta w zamian obiecała najpiękniejszą kobietę na świecie. Książę uprowadził więc Helenę Trojańską, wywołując dziesięcioletnią wojnę. Jabłkiem niezgody nazywamy zatem przyczynę konfliktu.